آن زمان که نفت، طلای سیاه بود و ارج و قربی در بازارهای جهانی داشت و تحریم هم گلوگاه فروشش را نگرفته بود؛ از معدود محصولات ایرانی که در کنار نفت به بازارهای جهانی میرسید، محصولات کشاورزی بود و در صدرش پسته و زعفران. از آن روزها بسیار گذشته و محصولات کشاورزی ایران تنوع بسیار یافته و توان عرضه در بازارهای صادراتی یافته است؛ اما صادرات محصولات کشاورزی ایران از ایده و خردهفروشی فراتر نرفته؛ پیرامون علل کمتوانی ایران در صادرات محصولات را با حسین سلاحورزی، نایبرئیس اتاق بازرگانی ایران به گفتوگو نشستیم.
***
با توجه اینکه همواره گفته میشود، کشورهای همسایه کشش بالایی برای محصولات کشاورزی ایران دارند، هنوز نتوانستهایم به عنوان یک صادرکننده قوی محصولات در بازار کشورهای همسایه حضور داشته باشد؟
اگر قصد داریم از دایره حرف و کاغذ بیرون آمده و به توسعه صادرات کشاورزی رنگ و طعم واقعی دهیم، چارهای نیست که باید از کلیگویی و داوریهای غیرواقعی مثل اینکه کشورهای همسایه تشنه کالاهای ایرانی هستند، بازار بکری در انتظار است و… عبور کنیم. یکپارچه کردن همسایهها در امور واقعی کارساز نیست. بهطور اجمال باید گفت چند جور همسایه داریم و چند جور بازار. یک همسایه خوب و مفید داریم که عراق است و بازار خوبی دارد و تجربه کار با آن را داریم و کشور ثروتمندی است و باید درباره این بازار مراقبت ویژه کرد و مشکلات آن را که در ادامه به آن میپردازیم برطرف کرد. برخی کشورهای همسایه مثل آذربایجان و ترکمنستان همسایههای پر رمز و راز هستند و باید آنها را در چارچوب خاصی دید و قبل از امیدواریهای بیهوده به حل مسائل پرداخت. برخی همسایههای ایران در چارچوب همسایه خوب قرار دارند اما رقیب ایران بهحساب میآیند و بازار واردات ایران نخواهند شد مثل ترکیه. برخی همسایهها مثل افغانستان بازار خوبی هستند اما فاقد ثبات و پایداریاند. نادیده انگاشتن این تفاوتها یکی از موانع توسعه صادرات است.
در مورد کشورهای حوزه خلیجفارس چطور؟ آیا توان و ظرفیت ورود به این بازارها را داریم؟ عامل بازدارنده برای ورود به بازار کشورهای مصرفکننده و ثروتمند حوزه خلیجفارس چیست؟
دومین عامل ناکامی ایران در توسعه صادرات محصولات کشاورزی بدون تردید، سیاست خارجی خاص ایران است. توسعه صادرات به کشورهای حاشیه خلیجفارس که همسایههای با کمی فاصله بیشتر ایران تعریف میشوند به دلیل سیاست خارجی ایران که بر پایه استقلال و دوری از آشتی با دنیای استکبار شکل گرفته است، با سیاست خارجی کشورهایی مثل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و کویت که کشورهایی هستند که از یک طرف ثروتمندند و از طرف دیگر نیاز واقعی به محصولات زراعی و باغبانی و دامی ایران دارند ناسازگار است. بازار این کشورها در صورت برطرف شدن مشکلات سیاسی بازارهایی مطلوب و قابل دستیابی به امر توسعه است که البته پس از برطرف شدن برخی چالشهای سیاست خارجی نیاز به حل برخی مسائل دیگر دارد.
یکی از جدیترین گلایههای فعالان اقتصادی ناپایداری سیاستهاست؛ گفته میشود با وجود تمام محدودیتها، باز هم صادرکنندگان بازاریابی میکنند اما به دلیل ناپایداری سیاستهای دولتی در توسعه صادرات، بازار خود را از دست میدهند. این عامل چه نقشی در کمرنگ شدن صادرات محصولات کشاورزی دارد؟
یک تنگنای بزرگ در توسعه صادرات محصولات کشاورزی ایران به جهان و همچنین کشورهای همسایه، ناپایداری سیاستهای کلان صادراتی است. به این معنی که هرگاه ایران با مازاد درآمدهای ارزی مواجه شده است برایش صادرات مساله فرعی شده و امتیازهایی را که ممکن بود در شرایط خاص به صادرکنندگان بدهد قطع کرده است. از سوی دیگر هرگاه صادرات کالایی کشاورزی با کمبود داخلی مواجه شده است و به هر دلیل شاهد اعتراض مردم یا حتی شایعه اعتراض شهروندان بودهایم دولت دستور قطع صادرات را داده است. دولتهای ایران تنظیم بازار داخل و برطرف کردن نیاز مصرفکنندگان را با قیمتهای پایینتر توسعه صادرات ترجیح میدهند و این بر روند فعالیت صادراتی اثر منفی دارد. بدعهدی در رساندن کالا بهطرف تجاری بدترین اقدامی است که میتواند به زیان فرآیند صادرات تمام شود. این اتفاق درباره گوشت، مرغ، تخممرغ، پسته و برخی محصولات رخ داده و باعث سلب اعتماد طرفهای تجاری ایران شده است.