در حالحاضر حدود 18 میلیون هکتار از اراضی کشور اعم از اراضی آبی و دیم در چرخه تولید مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. ۸/ ۸۴ میلیون هکتار از مراتع در حوزه وزارت جهادکشاورزی است. حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت منابع آبی کشور در بخش کشاورزی استفاده میشود. 14.3 میلیون هکتار جنگل و منابع ژنتیکی غنی داریم که اهمیت استراتژیک برای کشور دارند، در ضمن حدود ۲/ ۴ میلیون نفر بهرهبردار در این بخش فعال هستند. اما با وجود این منابع عظیم طبیعی و انسانی هنوز نتوانستهایم بهجایگاه ایدهآل در منطقه و دنیا برسیم.
چالشهای پیشروی بخش کشاورزی را در ۱۵ بخش میتوان تشریح کرد:
- چالش اول نبود راهبردهای میان مدت و بلندمدت در بخش کشاورزی و ناکارآمدی و عدم استمرار سیاستها در این بخش است.
- ناپایداری منابع کشاورزی معضل دیگر این بخش است. شرایط نامطلوب آب در حالحاضر، معلول سیاستگذاریها، تصمیمات و رویدادهای ۵ دهه گذشته کشور در عرصه توسعه اقتصادی و اجتماعی و از جمله منابع آب است، بهنحوی که ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای آب برای کلیه مصارف و رفع نیازهای توسعه کشور را با چالش و مشکلات عمیقی در ابعاد مختلف مواجه کرده است.
- بدون تردید در آینده نهچندان دور، رقابتها بر سر دسترسی بهمنابع آب محدود، موجب گسترش و شدت منازعات و تنشهای اجتماعی بر سر تقسیم آب در نقاط مختلف خواهد شد اما متاسفانه در برنامههای توسعه کشاورزی، خاکهای کشور دچار بیمهری و کمتوجهی قرار گرفتهاند
- چالش چهارم پایینبودن بهرهوری زمین، آب و انرژی است. مقایسه عملکرد برخی از محصولات زراعی و باغی در ایران و کشورهایی نظیر ترکیه، مصر، استرالیا و آمریکا نشان میدهد که عملکرد ایران نسبت با سایر کشورها پایینتر است.متوسط بهرهوری مصرف آب در ایران در فاصله سالهای ۱۳۹۷-۱۳۸۰ با رشد سالانه ۳ درصد همچنان از رشد بهرهوری آب در جهان فاصله بسیار دارد.
- موضوع چالشبرانگیز پنجم، عدمکفایت سرمایهگذاری است. بخش کشاورزی در طول تاریخ مدونشده اقتصاد ایران کوچکترین مقصد سرمایهگذاری در کشور بوده و همواره از کمبود سرمایهگذاری رنج برده و در عین حال کمترین تداوم روند سرمایهگذاری نیز مربوط بههمین بخش بوده است و رشدهای تحققیافته بخش بهقیمت استفاده بیشتر از ظرفیت منابع محقق شده است و این امر ناپایداری و امکان افزایش رشد بخش کشاورزی را تهدید جدی میکند.
- چالش ششم، محدودیت دسترسی فعالان بخش کشاورزی بهتکنولوژیهای مناسب، کارآمد روز جهانی و عدم کفایت یافتههای علمی- تکنولوژی و فناوریهای عرضهشده بهبخش، توام با پایین بودن و قدیمی بودن کیفیت نهادهها و تجهیزات مورد نیاز تولید است.
- بالا بودن هزینه مبادله و پایین بودن رابطه مبادله بخش کشاورزی نسبت بهسایر بخشها چالش هفتم بخش کشاورزی است.
- بحران دیگر موضوع تغییرات اقلیم و تاثیرات آن بر کشاورزی کشور است.
- تمرکز و گسترش دولت در امور کشاورزی ناکارآمدی ساختار آن و عدمحمایت از گسترش خصوصیسازی بخشخصوصی در کلیه ابعاد چالش دیگری است.
- بحران بعدی ناهماهنگی برنامههای آب و کشاورزی است.
- بالا بودن هزینه تمام شده تولید و از دست رفتن تدریجی مزیت تولید در اغلب محصولات.
- نارسایی زنجیره تامین، افزایش ضایعات، تفاوت فاحش قیمت تولیدکننده و مصرفکننده و عدمتعادل عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی از دیگر چالشهای بخش کشاورزی است.
- معضل دیگر این بخش پایین بودن سرانه زمین و خرد و پراکنده بودن آن و عدم استقرار نظام بهرهبرداری مناسب است.
- چالش چهاردهم تاثیر روابط سیاسی بر تجارت، محدود شدن مقاصد صادراتی، عدماطمینان صادرکنندگان در انعقاد قراردادهای تجاری و عدمثبات مقررات تجارت و بازرگانی کشور و مداخلات دولت در قیمتگذاری محصولات کشاورزی بهویژه کالاهای اساسی بهضرر تولیدکننده و حمایت از واردات این کالاها بدون توجه بهظرفیت تولید داخلی است.
- آخرین چالش در این بخش تاثیرپذیری شدید بخش کشاورزی از سیاستهای اقتصادی کلان است.